The Project Gutenberg EBook of Jan Amos Komenskı, by Jan Václav Novák
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org
Title: Jan Amos Komenskı
Johano Amos Comenius
Author: Jan Václav Novák
Translator: Rondeto de Esperantistinoj en Pr
Release Date: June 27, 2007 [EBook #21951]
Language: Esperanto
Character set encoding: ASCII
*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK JAN AMOS KOMENSKİ ***
Produced by Robert L. Read and Miroslav Malovec
JAN AMOS
KOMENSKY.
(JOHANO AMOS COMENIUS.)
BOHEME VERKIS PROF. DRO. JAN NOVAK.
TRADUKIS
"RONDETO DE ESPERANTISTINOJ"
EN PRAHA.
1 9 2 1.
ELDONIS "RONDETO DE ESPERANTISTINOJ"
EN PRAHA.
ANTAUxPAROLO.
Estas afero konata, ke la malgrandaj nacioj tre sxatas esti fieraj pro
siaj grandaj homoj kaj ke ili tre volonte atentigas la internacian
publikon pri la fakto, ke la penso ekbruliginta korojn kaj kapojn de
homaro devenis de filo de ilia tero kaj ilia nacio.
La instruo pri la internacia solidareco, estu gxi disvastigxinta kiom
ajn, neniam forpelos el homaj koroj la sanktan flamon de speciala amo
al homoj naskigxintaj en la sama regiono kaj lernintaj de la patrino
la saman idiomon, amon de la propra nacio. Cxar la kauxzo de tiu cxi
amo estas la plej esenca kvalito de homaro: gxi estas kredo je forto
de la homa penso, je povo per la homecaj ideoj regi la sorton de si
mem kaj sorton de la tuta homaro.
Kaj la plej altaj, la plej idealaj kaj sekve la plej efikaj ideoj
progresigi la homaron estas tiuj de mi, simpla, senpova kaj sensignifa
membro de sia nacio, sed forta tiam, se koroj de cxiuj miaj
samnacianoj ekbatas por la samaj savontaj ideoj.
Kaj kun gxojega miro mi auxdas, ke, kio estis idealo kaj savonta vorto
por mi, estas same idealo kaj devizo de la ceteraj samnacianoj; ecx ke
la ideoj de la ceteraj estas pli klaraj kaj ke la ilia koro batas pro
ili ankoraux pli brue ol la mia; kaj ke ekzistas inter la samnacianoj
homoj, kiuj scias diri miajn idealojn per tiaj vortoj kaj montri al
ili tiel ireblajn vojojn, ke la kapo flarante poveblecon realigi
idealojn pensitajn nerealigeblaj svenas pro felicxego. Tio estas la
tasko de la grandaj animoj. Cxu do oni ne devas fierigxi pro nacia
parenceco kun la granda spirita korifeo? Cxu estas honto tia fiero?
Jen la argumento, kial la cxehxoslovaka nacio fierigxas pro Jan Amos
Komensky (Comenius) kaj kial ni eldonas en esperanta traduko brosxuron
priskribantan liajn vivon kaj laboron.
Jan Amos Komensky estas speciale kara al koro de cxiu Cxehxoslovako,
cxar li estas unu de la tri homoj, kiuj plej esence reprezentas
internan ideon de la cxehxoslovaka nacio, sencon de gxia historio,
kiun dum la lastaj jardekoj tre kuragxe esploradis niaj filozofoj kaj
historiistoj precipe T. G. Masaryk (nuna prezidanto de la
respubliko). Lia teorio trovis multan aprobon kaj multenombrajn
kredantojn. Jen gxia esenco.
Senco kaj celo de ekzisto de la cxehxoslovaka nacio, la interna ideo
de gxia evoluo, estas montrita en gxia historio. El gxi sekvas, ke la
nacio estis en la plej fruktodona evoluo de siaj kapablecoj tiam, kiam
gxi luktis ekskluzive por celoj abstraktaj, spiritaj, idealaj, kiuj ne
povis efiki je lia materia situacio. Tio estis dum epoko de Hus
(bruligita en j. 1415) kaj de Husanoj.
La parolo de Hus "Sercxu la veron kaj restu en la konita vero!" kiu
estis de Masaryk montrita kiel la precipa instigilo de la Husa celado
kaj farigxis devizo de la progresema movado, estas mallongigo de la
plej arde dezirata idealo nacia: povi klopodi por koni la veron kaj
por efektivigi postulojn kaj ordonojn de la vero en la praktika
vivo. Kio cxe tio estas speciale substrekinda estas la efektivigo de
la vero en la praktiko, penado, ke la cxiutaga, nefestena, laborplena
vivo farigxu enkorpigxo, realigxo, efektivigxo de la verecaj
idealoj. La konkretaj faroj povas esti ecx kontrauxaj, sed tiu cxi
pensmaniero estas komuna al cxiuj grandaj aperajxoj de la spirita vivo
cxehxoslovaka.
La dua fiero de nia historio estas Petr Chelcicky, samtempulo de Hus
kaj de la Husanoj. La Husanoj decidis batali por sia vero, por sia
vero de Dio, ili entuziasmigis por la "Dia milito" la plimulton de la
nacio, ili jam en jaro 1420 ricevis gravan venkon kontraux la nelegxa
regxo Zigmundo. Sed tiam Chelcicky havas kuragxon kontrauxstari la
gxeneralan humoron de la tempo kaj ekpredikas opinion elpensitan en
silento de la sudbohemaj kampoj: "Cxia ajn milito estas malpermesita
al Kristano per la unusenca ordono Dia: Nemortigu! Neniam decas al
Kristano uzi la perforton". Kaj kiam la cxefurbo plena de esperoj je
militaj venkoj kaj venkaj profitoj ne havis orelon por auxskulti lin,
li revenis en sian kamparon, ne por verki simple novajn librojn--sed
por organizi homojn, kiuj ekkredinte liajn verojn estis kapablaj vivi
laux ili. Kaj li efektivigis tion kun tiela sukceso, ke fondigxis
multaj komunumoj de homoj vivantaj laux la principoj de la origina
kristaneco, kiel gxin Chelcicky predikis. Ili neniam uzis perforton,
amis sin reciproke, laboris honeste ne sole por sia propra profito sed
por bonfarto de cxiuj komunumanoj. Ilia nomo estis "Cxehxaj Fratoj"
kaj la influo de organiza laboro de "revulo" Chelcicky dauxris tri
jarcentojn! Dum tiel longa epoko kreskis kaj floris komunumoj de
Cxehxaj Fratoj kiel modeloj de la bona mastrumado kaj dokumento, ke
ecx utopioj estas realigeblaj.
Jan Amos Komensky estis la lasta episkopo de la Cxehxaj Fratoj. Sed
lia vero estis jam alia vero. La mezepokaj formoj estas cxe li jam
tute plenigitaj per la moderna enhavo de renesanca kulturo, la du
polusoj de la homara celado: idealo materia kaj idealo spirita, la
bezono agi kaj la gxuo mediti, estas cxe li en harmonia kunsento. Li
estas efektive kredanta membro de la eklezio de la Cxehxaj Fratoj, li
malbenas kaj kondamnas militon, sed antaux cxio li scias, ke lia
propra nacio devas esti libera por povi plenumi taskojn de Dio
donatajn. Samtempe kun li vivis la glora filozofo franca
Descartes. Lia pens- kaj agadmaniero estis tute kontrauxa al tiu de
Komensky.
Descartes dum la tuta vivo sidis en salono sur kusenoj malforta,
malsaneta viro, kaj la tutan vivon meditis, cxu li ekzistas aux ne.
Al Komensky ecx ne venis penseto, ke li povus ne ekzisti, cxar cxiam
aferoj gravegaj estis farotaj. Li, politika ekzilito el sia patrujo,
cxiam sciis, ke antaux cxio la maljusta kaj malbona uzurpatoro de le
regxa trono estas forigota. Kaj li tial vagadis tra la tuta Euxropo,
sercxante monon, soldatojn, asociojn, kiuj povebligus forigi la
malhonestulon Habsburgan, la despoton, la kontrauxreformaciulon. Ecx
kun Turkoj li estus estinta asociinta por ekmiliti la Habsburgojn.
Kaj kiam cxio montrigxis vana, li ne malesperis sed cxiujn siajn
laborkapablojn li dedicxis al la reformo de pedagogio al la organizado
de pli bonaj lernejoj ol nun. Cxar se la junaj homoj eliros el
lernejoj pli bone instruitaj pri la homecaj virtoj, tiam neniam estos
poveble, ke ekzistu tiomaj maljustecoj, tiom da faroj kontraux la
legxo de Dio, kiom li vidis kaj travivis.
Tia konkreta, praktika laboro por la ideala vero, por la morala
postulo, por sistemo de Dio, tio estas la plej karakteriza kvalito de
la cxehxoslovaka menso.
Tial komprenu, fremdnaciaj legantoj de nia libreto, kial ni kun tia
fervoro propagandas la scion pri Jan Amos Komensky, kaj helpu nin
propagandante kun ni.
BRATISLAVA, 13. marton 1921.
Dr. Stan. Kamaryt.
JAN AMOS KOMENSKY,
INSTRUISTO DE LA NACIOJ, FONDINTO
DE LA NOVOEPOKA INSTRUADO.
"Ankaux mi kredas al Dio, ke gxis pasos la uragano de la kolero pro
niaj pekoj sendita sur niajn kapojn, la regado de viaj aferoj al vi
revenos, ho, popolo bohema!"
Per tiuj cxi vortoj, ofte nun ripetataj, inauxguraciis la unua
prezidanto de la cxehxoslovaka respubliko Tomas G. Masaryk sian unuan
komunikon al la Nacia Kunveno. Kaj la profeto Jan Amos Komensky, kies
plumo ilin la unuan fojon skribis, tiam ilin skribis, kiam montrigxis
vantaj la lastaj esperoj de bohemaj ekzilitoj je politika helpo, post
ratifikacio de la interkonsentoj de paco Westfala en Nurenberg
(komencon de la jaro 1650) kaj kiam la turmentata euxropa popolo
denove libere ekspiris post la longa suferado pro la plej kruela
eklezia milito. Por li kaj liaj samreligianoj tiu trankvilo
bedauxrinde ne ekzistis, al ili estis destinite dauxrigi la vagadon
tra la negastema fremdlando, kaj trovi tie ecx la finan ripozon.
Kaj tamen Komensky, la lasta cxefpastro de la "Frata Unuigxo" (Jednota
bratrska), nia plej nacia eklezio, senlace laboris preskaux duonon da
jarcento por la bono de la homaro dedicxante la amon al sia patrujo,
kiam li devis gxin forlasi en agxo da 35 jaroj, penante gxis sia lasta
spiro helpi al gxi el la morala mizero per disvastigxo de la klereco
en cxiujn klasojn kaj per la konvinkado pri bezono de la paco.
1. Ricxa je sciajxoj li revenis el fremdlando, por dedicxi cxiujn
siajn fortojn al la servo de la Frata Eklezio; sed jam kiel studento
li ekkuragxis konatigi al siaj samlandanoj elpensajxojn de la
samtempaj natursciencoj kaj per helpo de la detala cxehxolatina
vortaro ebligi al ili la scion de la sciencoj.
Sed bedauxrinde lia trankvila laboro por la utilo de liaj eklezianoj
estis interrompita per eksplodo de ribelo, finigxinta per venko de la
regxo Ferdinando IIa super la bohema nacio la 8an novembron 1620.
En tiu tempo estis ankaux verkita lia fama "Labirinto de la mondo kaj
paradizo de la koro" (1623), kiun libron oni ankoraux hodiaux vicigas
inter la popularajn librojn de la pli malnova cxehxa literaturo.
2. Sed ankaux pri la estonteco de la patrujo zorgis Komensky dum cxi
tiuj suferoplenaj jaroj. Li estis plene konvinkita, ke ne estas
malproksima la tempo, kiam finos la suferado pro la kredo kaj ekestos
la nova regno, pri kiu cxiutage pregxas Kristanoj per vortoj de la
pregxo "Patro nia. Venu regno Via"! Zorgante tiel, ke lia nacio ne
estu surprizita per la subita renverso, li preparis por gxi proponon
de la nova reguligo de la eklezio kaj samtempe la verkon, kiu
garantiis lian gloron por la tuta estonteco. La verkon li nomis
"Didaktiko," t. e. "arto de la arta instruado" kaj en gxi li montris
pli frue al la samlandanoj, pli poste en la latina traduko de la verko
al la tuta homaro, kiamaniere eduki la junularon al la noblaj moroj
kaj pieco kaj instrui al gxi utilajn sciojn. En la libro oni postulas
dedicxi por la perfekta eduko plenajn 24 jarojn de la juneca agxo,
kiun oni dividu je kvar periodoj; la infanagxo, knabagxo, agxo de la
maturigxado kaj junulagxo. Por cxiu agxo li volis starigi apartan
lernejon, preparante por cxiu specialajn librojn. Al la infana agxo li
dedicxis la faman "Informatorio de la patrina lernejo", kiu farigxis
evangelio de la instruistaro ne nur de lia propra nacio, sed ankaux de
cxiuj kleraj nacioj same kiel la "Didaktiko". Bedauxrinde cxi tiujn
signifoplenajn fruktojn de lia spirito povis utiligi pli frue la
fremdlando, liaj samlandanoj ekuzis ilin nur post la nacia renaskigxo.
3. En ekzilon en la urbon Leszno foriris Komensky je komenco de la
jaro 1628 kaj tie li komencis instrui lernantojn de la latina
lernejo. Li verkis por ili negrandan lernolibron de la latina lingvo
nomata "Janua linguarum reserata" (1631), kiu disvastigxis dum kelkaj
jaroj en la tuta Euxropo kaj konatigis la nomon de Komensky ecx en la
plej malproksimaj landoj de Azio. Gxia praktika arangxo ekinteresis la
tutan instruitan mondon. Komensky deziris per tiu cxi lernosistemo ne
sole forigi malfacilajxojn de la lernado de la lingvo latina, sed li
celis samtempe doni al la junularo konon de la plej gravaj aferoj en
la mondo. Tial li konstruis en 100 alineoj (1000 frazoj) tabelon de
enhavo de la tuta mondo, komencante de gxia kreo kaj finante per la
lastaj aferoj de la homo; en tio cxiu objekto devis esti signita per
sia origina nomo. La praktika signifo de tia libro estis al cxiu
evidenta kaj tial gxi estis en la tuta Euxropo en diversajn lingvojn
tradukata. La verkinto mem ekmiris pri la sukceso kaj aprobo de sia
libro. La provo faris lin tuj mondkonata inter cxiuj tiamaj
kleruloj. Sed tamen en sia fervora penado helpi al la homaro,
skuigxanta pro la malpaco kaj maltrankvilo, li konsideris tion kvazaux
signon de la Providenco, ke li provu ion pli signifan. Li rimarkis, ke
kauxzo de cxiuj malfacilajxoj sur la mondo estas celado al aferoj
suprajxaj sen atento de ilia interno kaj enhavo kaj la homa
facilkredemeco. Antaux nelonge estis atendata savo de la klasikismo,
la reveno al beleco de la malnovaj formoj literaturaj, sed la penado
haltis cxe senenhavaj formoj, cxar al la efektiva kono, ne alkondukis
la junularon ecx la legado de la malnovaj verkistoj. Kaj tamen estis
en la lernejoj, tiom da tempo kaj zorgoj dedicxita al la latina lingvo
sole por ke la lernantoj sciu verki leterojn kaj versojn laux la
malnovaj modeloj. Cxu estas utila por la vivo, demandas Komensky,
labori pri tiaj aferoj, kiam jxus dume atentigas pri sia rajto nove
prosperantaj natursciencoj precipe fiziko, hxemio kaj astronomio? Tial
opinias Komensky, ke estas necese arangxi denove la instruadon laux
novaj metodoj kaj principoj, kiel oni faris cxe lingvo latina. Estas
jam por la komparo de cxiuj objektoj necese tiujn principojn trovi. Ke
estas eble fari tion, konkludas Komensky laux vortoj de Sankta Skribo
(Sagxeco 11, 21), ke Dio cxion ordigis laux la nombro, mezuro kaj
pezo. Se cxiuj vortoj de iu lingvo havas sian analogion, ke oni povas
ilin ordigi en nemultaj reguloj, sammaniere klasifiki oni povas la
objektojn kaj difini laux iom da principoj. Estus sole nur necese
konstrui "Pordegon de la objektoj", memkompreneble tiel konstruitan,
ke la junularo sen malfacilajxoj eniru en la templon de la
sciencoj. Kaj se estus tiel poveble de la juneco cxiujn homojn
enkonduki en la veran konon, malaperus certe per si mem cxiuj
iniciatoj de la malkonsento kaj malpaco kaj anstataux malamikeco
ekregus en la mondo agrabla paco. Kaj pri paco klopodis Komensky des
pli multe kun aliaj same pensantaj viroj, ju pli profunde influis la
cxehxan landon, lian patrujon, kaj preskaux la tutan Euxropon la
malfelicxaj sekvoj de la religiaj malpacoj. Se la vera scio
disvastigxus inter cxiuj homoj, cxu ne proksimigxus la plenumo de la
vortoj de Kristo, ke estos unu sxafejo kaj unu pasxtisto?
5. Ke oni iam sukcesos verki tian libron, Komensky ne dubis. Ankaux
gxustan nomon li el libroj samtempaj por gxi trovis: "Pansofio".
Kompreneble por ke cxiuj frazoj en gxin akceptitaj estu vere
fidindaj konitajxoj, oni devus trastudi tutan sciencan materialon
kaj per spertoj kaj esplorado pruvi la verecon de cxiu gxia frazo. Sed
tio estus granda kaj malfacila laboro, ke sole senlaca kaj diligenta
laboro de unuopulo sukcesus gxin venki.
6. La ideojn, en gxi koncize donitajn, pritraktis Komensky detale en
la letero, kiun li sendis al sia amiko Samuel Hartlib en London, en la
duono de tridekaj jaroj de la XVII. jarcento. Al Hartlib cxio cxi tre
placxis, cxar ankaux la fama angla filozofo lordo Francis Bacon,
antaux ne longe mortinta (1628), predikis la bezonon de nova metodo de
cxia esplorado sur la principo de indukcio, pri kiu tiam klopodis la
natursciencoj. Estas tiel klarigeble, ke Hartlib sen permeso de
Komensky sendis la leteron al la Oxforda universitato por bontrovo kaj
kun gxia konsento li gxin ecx prese eldonis kiel "Conatuum
Comenianorum praeludia" (Antauxludo de entreprenoj de
Komensky). Komensky estis vere surprizita ricevinte subite el Londono
anstataux respondo presitajn ekzemplerojn de sia
letero. Memkompreneble, ke ne tute konvenis al Komensky antaux la
mondo entrepreni ion, kion li sxatus labori kasxe en sia laborejo, sed
kuragxigis lin denove la konsento kun lia propono de la tuta scienca
mondo. Baldaux estis proponite al li ne nur la materiala helpo por lia
laboro, sed ankaux la scienculoj de diversaj fakoj proponis sian
helpon kiel kunlaborantoj, por ke la verko estu pli frue preta.
7. Unuan materialan helpon proponis al Komensky la juna posedanto de
Leszno Grafo Bohuslav Leszczynski, kiu volis ankaux liajn helpantojn
vivteni. Tio okazis en la jaro 1640, post granda sukceso de la lerneja
teatrajxo "Pri Diogenes el Kynike", kiun li atingis estante rektoro de
la leszna lernejo. La grafo cxeestis kun siaj amikoj la
prezentadon. Al li do Komensky prezentis unuan detalan proponon, kiel
estus eble pansofion sistemi kaj kiuj helpaj verkoj estas bezonaj. Gxi
estis precipe "Panhistorio", historio de scienca esplorado kaj
sercxado de la veroj kaj la "Pandogmatio", resumo de cxiuj opinioj kaj
skismoj per kiuj la homaro iradis al la scio.
8. Sed pli frue ol cxi tiu propono estis decidita, ricevis Komensky de
Hartlib (somero 1641) inviton, ke li venu Anglion por signifoplena
laboro, gloranta kaj honoranta Dion. Alveninte Londonon Komensky nur
tiam eksciis de la amikoj, ke li estis invitita de la parlamento mem,
por fondi pansofian kolegion, en kiu li kun 12 scienculoj laborus je
la progreso de la sciencoj. Tiun sukceson atingis Hartlib helpe de
potencaj amikoj cxe la nove kunvokitaj parlamentanoj, cxe kiuj tiam
aperis forte la emo, ne nur plibonigi ekzistantajn malordojn en la
regno, sed ankaux subteni la progresemajn ideojn, kiuj tiam estis
sennombraj. Bedauxrinde, la ribelo de katolikaj Irlandanoj kontraux
Angloj prokrastis la tujan efektivigon de la grandioza propono de
Hartlib.
9. Komensky uzis liberan tempon en Londono dum vintro 1641-2
preparante detalan planon nomitan "Via Lucis" (Vojo de la lumo) por la
intencita kolegio. Li montras en gxi kiamaniere penis la homaro
liberigxi el la mallumo de la erardoktrinoj, en kiuj gxi kvazaux
dronigxis post perdo de la kredo je la vera Dio. Lastaj kaj plej
efikaj rimedoj, laux opinio de Komensky, estas la arto de libropresado
kaj vojagxado trans maroj. Sed ankaux cxi tio ne suficxas por ke la
homaro retrovu la lumon. Por atingi gxin oni cxefe bezonas disvastigi
la klerecon per tauxgaj rimedoj. Tiuj rimedoj povas esti elementaj
lernejoj por la tuta homaro, en kiuj gxi akiradus la konon el
universalaj libroj, verkitaj de scienca kolegio. Ankaux universalan
lingvon povus iam tiuj cxi viroj krei. Havante sian centron en
Londono, kvazaux foirejo de la tuta mondo komerca, ili povus atente
observi la evoluon de la tutmonda kulturo, informi sin reciproke pri
novaj eltrovoj de monda signifo kaj esti samtempe internaciaj
jugxantoj en aferoj politikaj. Al ilia jugxorajto estus ankaux la
regxoj submetataj kaj kiu kontrauxstarus ilin, tiu povus esti forigita
per la komuna interveno de cxiuj aliaj. Tiamaniere estus garantiita la
sencxesa progresado de la homaro kaj la eterna paco en la tuta mondo.
10. Bedauxrinde, la grandioza projekto ne efektivigxis, la politika
paco ne ekestis en Anglio ecx dum la sekvintaj jaroj kaj la ribelo
kontraux la malnovaj ordoj ekkulminaciis per forigo de la regxeco kaj
enkonduko de protektorato de Cromwell. Ankaux religia radikala partio
sukcesis valori en la politiko. Komensky povis tiam nenion alian fari
ol forlasi konfuzitan Anglion kaj akcepti novan proponon el Svedio, ke
li organizu por Svedoj la librojn por lernado de latina lingvo kaj
kompense ke li ricevos helpon por la preparata pansofio.
11. El simpla "Janua linguarum reserata" evoluis dum kelke da jaroj
triparta metodo de latinaj lernolibroj, kiuj estis sukcese
enkondukataj en tiamajn lernejojn. Krom la "Janua linguarum" estis
ankoraux "Antauxpordejo" (Vestibulum) kaj "Cxambro" (Atrium) al cxiu
grado de la gramatiko kaj vortaro. Komensky nevolonte forlasis
sxatatajn jam ideojn pansofiajn, en kiuj li vidis sian propran
vivocelon, precipe, kiam liaj anglaj amikoj lin pro tio riprocxis, sed
li esperis baldaux fini la laboron en Svedio kaj komenci tiun, kiu
plej multe lin allogis. Ankaux pro politikaj kauxzoj li volis plenumi
deziron de Svedoj, kiuj kiel la plej potencaj kontrauxloj de
Habsburgoj penis helpi liajn samlandanojn kaj samkredanojn kaj ebligi
la revenon en Bohemion.
12. Trans Holandio, kie li ankaux renkontigxis kun la fama filozofo
Descartes, Germanio kaj Danio li rapidis Svedion, por prezenti sin al
la malavara subtenanto de subpremataj homoj, al holanda
grandkomercisto Ludoviko de Geer, militistara sveda liveranto, de kiu
la propono devenis. Tiu, volante havi sian intencon aprobitan de la
politika potenco, sendis lin en Stockholmon al regna grandkanceliero
Axel Oxenstern. La kanceliero, jam de longe konscianta bezonon de la
reformo de la instruado, auxskultis la konkludojn de Komensky kun
granda intereso, li ecx proponis al li superan inspekton de reformo de
la tuta instruado en Svedio. Ne malpli gxojigadis lin, kiam Komensky
argumentis al li el la Sankta Skribo la proksimecon de la regno de
Kristo kun la pligrandigo de komuna kulturo. Nur post la kvartaga
interparolado foriris Komensky, promesinte, ke li pli frue, kiel
aferon pli urgxan, prilaboros librojn lingvajn, kaj poste komencos
solvadi la pansofion (Cxioscion). Ankaux al regxino Kristino estis
tiam Komensky de kanceliero prezentita.
Kiel logxlokon por la komencotaj laboroj, rekomendis al li la
kanceliero trankvilan, tolereman urbon Elbing, apud fresxa limano de
la rivero Vistulo, en la orienta Prusio. Tie ankaux eklogxis Komensky
kun sia familio, en auxtuno de la jaro 1642, havante kelkajn junajn
helpantojn el Frata Unuigxo, kun kiuj li esperis sukcese plenumi la
tutan taskon dum kelke da monatoj.
13. Sed denove prilabori tutan sistemon de lernolibroj kaj samtempe
meti ilin en perfektan harmonion, postulis multon da laboro kaj
pacienco precipe, kiam Komensky, dezirante perfekte koni la tutan
problemon, ree trastudis cxiujn samtempajn lingvajn instrumetodojn kaj
ecx analitike relaboris tutan instruan teorion entute, kaj nur sur cxi
tiu fundamento li traktis, laux lia opinio, multsignifan por la tuta
klero teorion de gxusta instruado de lingvoj en enkonduka verko al la
lernolibroj nomita "Linguarum methodus novissima" (Plej nova lingva
metodo, eld. en jaro 1649).
14. Sed malgraux tiuj cxi tiom urgxaj laboroj, li ne forgesadis sian
pansofion, eldoninte tuj en la jaro 1643 "Planon de pansofio"
(Pansophiae diatyposis) kaj 2 jarojn pli poste li komencis esplori la
penson de komuna universala reformo de cxiu homa gento per sistemo de
la libroj, inter kiuj ankaux lia pansofio estus nur unusola verko. Li
intencis plej frue prezenti la proponon al Euxropa klerularo por
prikonsidero kaj li nomis gxin "Gxenerala interkonsilo pri la reformo
de la aferoj homaj" (De rerum humanarum emendatione consultatio
catholica). La efektivigxo de tiu cxi intenco ne okazis, cxar Ludoviko
de Geer sencxese insistis je la finlaborado de la prenita tasko kaj li
ne kasxis ecx sian malplacxon, se Komensky deflankigxis for la laboro
al tiu, kiu lin pli allogis, aux se li ie reprezentis sian eklezion,
kaj fine li ecx rifuzadis promesitan subtenon, kiam la libroj ne estis
baldaux preparitaj por preso. Kaj tiel ni trovas cxe Komensky jxus en
tiuj jaroj 1642-48 ofte hezitadon, senkulpigxadon kaj regxustigxadon
kaj denove skuetadon per la katenoj de devoj kiuj lin tiom premis.
15. Cetere, lia maltrankvilo grandigxis ju pli proksimigxis la decido
de militaj interkonsentoj, kio signifis ankaux decidon pri la sorto de
cxehxaj ekzilitoj kaj tamen verdire Komensky sole por Cxehxoj laboris,
akceptinte la taskon por li tiom sendankeman. Sed la traktado estis
prokrastata, la esperoj malaperadis kaj ju pli necedema montrigxis la
imperiestro Ferdinando IIIa rilate la demandon de la religia unueco en
bohemaj landoj, des pli volonte permesadis en Germanio la aprobon de
evangeliaj eklezioj. Jam antaux la ratifikacio de pacaj interkonsentoj
en la jaro 1648 petas Komensky la regxinon kaj svedajn kancelieron, ke
ili protektu kompatindajn bohemajn ekzilitojn kaj ne submetu tiom da
senkulpe suferantaj homoj kaj iliaj eklezioj al la certa ruinigo. Sed
cxio estis vana. Superigxis la politikaj konsideroj, cxar cxiuj
militantaj partioj estis jam lacaj, elcxerpitaj kaj Cxehxoj estis
tamen oferdonitaj. Kaj al Komensky ne restis ol ankoraux senkulpigadi
sin pro sia insistado.
16. La saman jaron li forlasas Elbingon por administri sian eklezion,
de kiu li estis elektita kiel episkopo--jugxanto. En Lezsno li poste
presigis du librojn, kiujn li dum antauxaj jaroj verkis por Svedoj,
nome la "Metodon de lingvoj" kaj "Didaktikon", sian plej gravan
verkon.
17. Ankaux cxi tie li ne restis longe. Jam la duan jaron post sia
translogxigxo en Lesznon li ricevis honoran inviton de princoj
Rakoczi, ke li en Saryssky Potok super Bodrogo, en loko de ilia
somerlogxado arangxu lernejon laux siaj pansofiaj planoj. Antaux sia
forveturo en Hungarion, kien lin sekvis lia eklezio en printempo de la
j. 1650, li ankoraux verkis, por gxojigi la korpremitajn fratojn tie
logxantajn, "Testamenton de la mortanta patrino de la Frata Unuigxo,"
verketon de alegoria karaktero, en kiu lia eklezio adiauxas sur la
mortlito kun siaj filoj kaj postlasas al ili siajn trezorojn. El gxi
devenas ankaux nia enkonduka sentenco, kiu sonas al ni kvazaux
profetajxo. Sed ankaux alimaniere ni komprenas la emocion de la
filantropo, kiu ne povas rezigni je la espero en finan venkon de bono,
kvankam la plej proksiman estontecon kovras netraigeblaj nuboj.
18. En Slovakio (Uherska Skalice) li estis je pasko de tiu jaro tre
gxoje bonveninta; el Uherska Skalice li vizitis ankaux aliajn
ekleziojn fratajn pli malproksimen. Iom hezitante, li poste iris
orienton kaj en Potok plenestime akceptis lin precipe la grafo
Zikmundo Rakoczi. Sed por pli longa restado li eklogxis tie en auxtuno
de la sama jaro, post longa traktado kun la eklezio, kiu hezitis en
tiu kritika tempo lasi foriri sian cxefpastron. Fine la politikaj
konsideroj decidis.
19. En sia nova agadloko Komensky tuj prezentis al la princo planon de
la sepklasa lernejo, kies 3 elementaj klasoj estus lingvaj, 4 superaj
klasoj objektaj (filozofiaj). La malsuperaj klasoj estis baldaux
malfermitaj kaj Komensky relaboris por ili ankaux siajn lingvajn
librojn je tria fojo, sed la superaj klasoj ne efektivigxis pro la tro
frua morto de princo Zikmundo (4./II. 1652.). Komensky volis nome
transmeti la taskon liberigi cxehxajn ekzilitojn al Zikmundo, cxar tiu
cxi edzigxis kun Eliso, filino de la iama regxo Frederiko el Pfalz,
kiun vere felicxan geedzigxon Komensky mem benis. Tial li ankaux
laboris kun tia komplezemo por la lernejo, kiun la juna princo tiom
sxatis. Bedauxrinde, ecx tie estis Komensky baldaux seniluziita, cxar
la situacio ne estis ankoraux matura por liaj projektoj kaj la
rimedoj, per kiuj li intencis cxion rebonigi, ne kondukis al la
celo. Tial li fine ellaboris la enhavon de nova "Janua linguarum" en
ok lernejaj teatrajxoj je "Studo-ludo", ("Schola ludus"), en kiu
trovis efektivan placxon nur la nobela junularo de la lernejo. Post la
laboro, dauxrinta 3 kaj 1/2 da jaro revenis Komensky alte estimata al
sia eklezio en somero de la jaro 1654.
20. Lian gxustan kaj praktikan opinion pri la realeco, pruvas ankaux 2
libroj aperintaj en Hungario: Tio estas precipe lia fama "Orbis
pictus", (Mondo en bildoj), en kiu la konciza enhavo de la "Janua
linguarum" estas klarigata per multaj bildoj, kiuj estas tie ecx la
cxefa temo. La ilustrajxoj anstatauxas tie empirian apercipon, kiun
oni ne povis cxie akiri, kiel ekzemple en Hungario por diversaj
metioj. Poste, forirante el Hungario, donacis Komensky al la princo
Georgo II., frato de Zikmundo, verketon de ekonomia enhavo, nomitan
"Gentis felicitas" (Felicxo de nacio), en kiu Komensky montras, sur
kio bazas la gxusta signifo de la nacia felicxo kaj kiel malproksime
de gxi estas la hungaraj logxantoj, kaj kiamaniere al gxi
proksimigxi. Tio certe estis la plej bela danko por la favoro de
Rakoczi.
21. La cirkonstancoj, kiam Komensky la trian fojon alvenis en Lesznon,
estis tre kritikaj, cxar estis atendita la svedo-pola milito, kiu
ankaux vere la sekvantan jaron furioze eksplodis. Pri gxi ni scias pli
detale el la romano de Sienkiewicz "La inundo." La svedan enmarsxon
konvene komparas la poeto kun la inundo, cxar la malamika militistaro
alproksimigxis gxis al Krakow, ke ecx la regxo Jan Kazimir mem estis
devigata forkuri fremdlandon. Leszno akceptis la svedan kavalerian
garnizonon. La fremduloj, en la urbo logxantaj, laux religio
skismuloj, estis amataj nek de la popolo el la cxirkauxajxo, nek de la
nobelaro. Kiam do, en unuopaj lokoj de la regno levigxis ribelo
kontraux la fremda regado, venis ankaux vico je Leszno, eble ankaux la
sopiro je abunda rabajxo en la ricxa komerca urbo tiam decidis. En
aprilo de la jaro 1656 la kampara popolo, gvidata de la nobelaro,
forte atakis la urbon, kiu post la foriro de la sveda garnizono estis
prirabita kaj ekbruligita. Komensky restis malgraux cxiu minacanta
dangxero cxe sia parohxo kaj foriris el la urbo nur en lasta momento,
jxetinte parton de siaj manuskriptoj en la kasxejon sub sia
studocxambro. Tie ili estis ankaux trovitaj kaj redonitaj al li dek
tagojn post la brulego. Bedauxrinde, tio estis sole la malgranda
restajxo de lia multjara senlaca laboro. Krom tio perdis Komensky sian
tutan havajxon, la materialon pansofian kaj precipe grandan
cxehxolatinan vortaron jam por la preso preparitan. La perdon de tiu
cxi vortara trezoro Komensky plej multe bedauxris kaj tio estas ankaux
la plej granda perdo, kiu trafis nian nacion je gxia spirita posedajxo
de la pli malnova tempo. Pri la valoro de la verko atestas gxia
negranda restajxo "Linguae Bohemicae thesaurus" de V. Jan Rosa, kiun
ofte uzadis Josef Jungmann, verkante sian vortaron.
22. La malfelicxa sorto de la urbo profunde tusxis koron precipe de la
samtempa evangelia mondo, same kiel la perdoj de la fama pansofisto
liajn multnombrajn amikojn. Li volis kun sia familio plej frue
translogxigxi en Frankfurton a. M., sed volonte li akceptis inviton de
Laurente de Geer, filo de Ludoviko, translogxigxi al li en
Amsterodamon kaj tie en trankvilo dedicxi sin al la preferata
pansofio. Logxantaro de la urbo bonvenigis lin plej estime, kiel
mondfaman personon kaj estis ankaux al li proponita helpo por
diskonigo de liaj verkoj.
23. Li akceptis gxin plej unue por la eldono de la kolektitaj verkoj
pedagogiaj "Opera didactica omnia" (1657), kiujn li arangxis laux la
tempo de ilia deveno (en Leszno, Elbing kaj en Potok) en tri grandaj
volumoj kaj aldonis al ili kvaran parton de interparoloj, verkitan en
Amsterodamo. Tiuj verkoj ekmirigis la tutan instruitan mondon;
sxajnis, ke cxiuj misteroj de la gxusta instruado estas malkovritaj
kaj nur de tiu unusola viro. La aprobo de la urbo, en kiu Komensky
logxis kaj al kiu estis tuta verko dedicxita, estis precipe grava.
24. Kontrauxe la eldono de la latina traduko de politikaj profetajxoj
devenantaj de tri viziuloj, kun kiuj Komensky persone interrilatis,
vekis kontraux li atentindan opozicion kaj maltrankviligis liajn
lastajn jarojn. Kaj tamen ankaux per tiu cxi libro, nomita "Lux in
tenebris" (Lumo en mallumoj) volis Komensky utili al sia nacio, kaj
denove vaste pritrakti la demandon de ekzilitoj kaj atentigi pri la
maljustajxoj faritaj al lia nacio. Kion profetis liaj profetoj Kotter
kaj K. Ponatovska pri la unuaj tempoj de la tridek-jara milito estis
ja post la finigxo de la bataloj plejparte decidite. Krom tio ne
cxesis instigi Komensky-on lia iama kunlernanto kaj malbonfama profeto
el Lednice Nikolao Drabik al novaj kaj novaj politikaj deklaroj,
kvankam liaj vizioj estis nur sencxese ripetigxanta atakado je la
Habsburga familio, je Auxstrio kaj je papismo, de kiuj ruinigxon en la
plej proksima tempo li profetis. La malfelicxa rezultato de la
militista interveno en Polio, kiun provis princo Georgo IIa Rakoczi je
fino de la svedo-pola milito, estis certe unu el kauxzoj de konstanta
insistado de Drabik. Komensky estis tiam ankaux peranto de la
diplomataj sciigoj de la princa korto kun la fremdlando. Sian personan
honoron kaj sian neriprocxeblecon li defendis per eldono de la
profetajxoj "Lux e tenebris" (Lumo el la malumo, 1665), kiujn li
sendis pere de speciala kuriero al korto de Ludoviko XIV. esperante je
komencigxanta jxaluzeco inter Habsburgoj kaj franca regxa dinastio.
25. Sed malgraux la peno por la bono de la subpremitaj samlandanoj
Komensky gxis la lastaj momentoj ne forgesis, kion li promesis al la
mondo, la pansofion.
El promesitaj "Interkonsiloj universalaj pri la reformo de la homaj
aferoj" li eldonis nur du enkondukajn volumojn: "Gxenerala
vekigxo"--(Panegersio) kaj "Gxenerala klerigo"--(Panaugiio 1662), sed
li sendis detalan alvokon al cxiuj euxropaj scienculoj, volante
instigi klerularon al fervora agado por la levigxo de la kulturo, sen
kiu sxajnis al li la homa felicxo neebla. Krom tio li sencxese
primeditadis, kiamaniere fari la sciencojn alireblajn por cxiuj
klasoj. Tion pruvas la plano de IIIa parto de la Pansofio konservita
bone en lia postlasajxo, kiun li fine volis disvolvi en 100
dialogoj. El la pluaj verkoj ni konas precipe la nomojn: parto IVa
"Pampaedia", "Gxenerala kulturo", kiu estis enhavonta cxiujn cxefajn
ideojn de la instruado, parto Va: "Panglottia"; "Universala kulturado
de la lingvoj", enhavonta krom la cxefaj lingvaj reguloj ankaux ideojn
pri la nova perfekta lingvo por kulturado de la scienco, parto VIa:
"Panorthosia," "Universala plibonigxo", en kiu li volis priskribi la
staton de la homaro, kiam cxio estos lauxdezire plenumita, parto VIIa:
"Pannuthesia," "Universala admono" estis instigonta la homaron, ke gxi
vere pri cxio cxi klopodu. Krom tio Komensky sencxese aliformadis
"Trairejon al la objektoj" por la junularo kaj li finis la verkon en
lasta jaro de sia vivo, kiel maljunulo preskaux okdekjara. Al
"Trairejo al la objektoj" li aldonis kiel praktikan konsekvencon
"Triertium catholicum" (Universala triarto), en kiu li absolute teorie
provis solvi la grandan problemon pri korespondo de la pensado,
parolado kaj agado. Tiun verkon li finskribis komence de la oktobro en
1670, 6 semajnojn antaux sia morto.
26. Ankaux por la restajxoj de lia eklezio estas la amsterodama tempo
plena je fruktodona laboro: Komensky ree eldonis tie la cxefajn
verkojn klerigajn, sed krom tio ankaux aliajn, ankoraux nepresitajn,
kiel "Manualon" (mallongigita Sankta Skribo), kantaron, katehxismon
kaj la konfesion.
27. Kaj kiam li eldonis en la jaro 1668 al la mondo ateston pri sia
vivoagado "Unum necessarium" (Unu necesa), li povis kontentigxinta
argumenti, ke li felicxe trapasis cxiujn labirintojn, tra kiuj lin lia
kortusxa vivo kondukis. Li ne sole malgraux multaj tentoj konservis la
nefusxitan kredon de la antauuxloj hereditan, li ne sole dedicxis
grandan parton de sia spirita energio al sia mallevigxanta eklezio,
sed li donis al la tuta mondo kaj precipe al sia nacio brilan
ekzemplon, kiamaniere kaj ecx dum la plej malgxojaj cirkonstancoj,
kiam sxajne cxio la homon konstrauxstaras, oni povas krei la verkon de
senmorta signifo por la tuta estonteco. Pli ol 150 verkojn de Komensky
oni kalkulas, el kiuj ni tie tusxis nur kelkajn la pli signifajn, sed
cxiuj pruvas la nerompeblan intelektecon de la menso, senlacan
klopodon klarigi cxion simple kaj klare. Malmulte de tiel pensantaj
kapoj ni trovas inter la scienculoj de cxiuj epokoj kaj gentoj.
28. Komensky estas nomata ankaux instruisto de la nacioj, cxar per sia
"Didaktiko" li montris novajn vojojn de la tuta instruado kaj krom
tio, li mem, persone partoprenis je la nova reformo de la lernejoj de
kelkaj fremdaj nacioj, kiel de Poloj, Germanoj, Svedoj, Hungaroj kaj
Holandanoj. Kaj tamen Komensky mem aldonas, ke cxion cxi tion li volis
entrepreni nur por la bono de sia patrujo Bohemio, kiun li amis per la
amo, kiun ne malgrandigis ecx la longjara ekzilo kaj al kiu li volis
helpi gxis la lasta spiro de sia vivo.
29. El la hxaoso de tiama tempo aperas al ni gxis nun la majesta
staturo de viro de deziro (vir desiderii) staturo de la profeto de la
pli bona estonteco de la homaro, kiam cxiu ekkonos sian bonon kaj
ekkomprenos, ke la rajtoj ekzistas ne sole por li kaj lia nacio,
provizita per nombra potenco kaj militista forto sed por la tuta
homaro, kaj ke por cxiu nacio, cxu granda, cxu malgranda same valoras
privilegio "Nihil de nobis sine nobis" (Nenio por ni sen ni). Kaj
Komensky deziris, ke heroldo de tiu cxi devizo estu cxiu klerulo, sed
precipe la instruisto. Ankaux la paca ligo de la nacioj sub inspekto
de la plej grandaj scienculoj, de veraj amikoj de la homaro, estis
ideo de Komensky. Sed la kulturo ne estu privilegio de iu
klaso. Komensky deziris disvastigi gxin el gxia euxropa lulilo en la
plej malproksimajn landojn de la tero, por ke iam cxiuj eksentu gxian
benon.
End of the Project Gutenberg EBook of Jan Amos Komenskı, by Jan Václav Novák
*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK JAN AMOS KOMENSKİ ***
***** This file should be named 21951.txt or 21951.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
http://www.gutenberg.org/2/1/9/5/21951/
Produced by Robert L. Read and Miroslav Malovec
Updated editions will replace the previous one--the old editions
will be renamed.
Creating the works from public domain print editions means that no
one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
(and you!) can copy and distribute it in the United States without
permission and without paying copyright royalties. Special rules,
set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you
do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose
such as creation of derivative works, reports, performances and
research. They may be modified and printed and given away--you may do
practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is
subject to the trademark license, especially commercial
redistribution.
*** START: FULL LICENSE ***
THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
Gutenberg-tm License (available with this file or online at
http://gutenberg.org/license).
Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
electronic works
1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement. See
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
works. See paragraph 1.E below.
1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the
collection are in the public domain in the United States. If an
individual work is in the public domain in the United States and you are
located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
are removed. Of course, we hope that you will support the Project
Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
the work. You can easily comply with the terms of this agreement by
keeping this work in the same format with its attached full Project
Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in
a constant state of change. If you are outside the United States, check
the laws of your country in addition to the terms of this agreement
before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
creating derivative works based on this work or any other Project
Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning
the copyright status of any work in any country outside the United
States.
1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate
access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
copied or distributed:
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org
1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
and distributed to anyone in the United States without paying any fees
or charges. If you are redistributing or providing access to a work
with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
1.E.9.
1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked
to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.
1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
word processing or hypertext form. However, if you provide access to or
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
License as specified in paragraph 1.E.1.
1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
that
- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
you already use to calculate your applicable taxes. The fee is
owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
has agreed to donate royalties under this paragraph to the
Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments
must be paid within 60 days following each date on which you
prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
returns. Royalty payments should be clearly marked as such and
sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
address specified in Section 4, "Information about donations to
the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
License. You must require such a user to return or
destroy all copies of the works possessed in a physical medium
and discontinue all use of and all access to other copies of
Project Gutenberg-tm works.
- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
electronic work is discovered and reported to you within 90 days
of receipt of the work.
- You comply with all other terms of this agreement for free
distribution of Project Gutenberg-tm works.
1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
electronic work or group of works on different terms than are set
forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the
Foundation as set forth in Section 3 below.
1.F.
1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
works, and the medium on which they may be stored, may contain
"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
your equipment.
1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.
1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from. If you
received the work on a physical medium, you must return the medium with
your written explanation. The person or entity that provided you with
the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
refund. If you received the work electronically, the person or entity
providing it to you may choose to give you a second opportunity to
receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy
is also defective, you may demand a refund in writing without further
opportunities to fix the problem.
1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any
provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
with this agreement, and any volunteers associated with the production,
promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
that arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of computers
including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists
because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
people in all walks of life.
Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
and the Foundation web page at http://www.pglaf.org.
Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation
The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at
http://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
throughout numerous locations. Its business office is located at
809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
business@pglaf.org. Email contact links and up to date contact
information can be found at the Foundation's web site and official
page at http://pglaf.org
For additional contact information:
Dr. Gregory B. Newby
Chief Executive and Director
gbnewby@pglaf.org
Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation
Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment. Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.
The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements. We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance. To
SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
particular state visit http://pglaf.org
While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.
International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.
Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
ways including checks, online payments and credit card donations.
To donate, please visit: http://pglaf.org/donate
Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic
works.
Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm
concept of a library of electronic works that could be freely shared
with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project
Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily
keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
http://www.gutenberg.org
This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.