The Project Gutenberg eBook of Gedigte, by François Petrus van den Heever This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you will have to check the laws of the country where you are located before using this eBook. Title: Gedigte Author: François Petrus van den Heever Release Date: November 28, 2021 [eBook #66835] Language: Afrikaans Character set encoding: UTF-8 Produced by: Kobus Meyer, Emmanuel Ackerman and the Online Distributed Proofreading Team at https://www.pgdp.net *** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK GEDIGTE *** GEDIGTE. [Illustration] GEDIGTE DEUR F. V. D. HEEVER [Illustration] J. H. DE BUSSY, PRETORIA—AMSTERDAM. HOLL. AFRIK. UITGEVERS-MIJ. v/h J. DUSSEAU & Co., KAAPSTAD. 1919. INHOUD. Bls. Aan „Madonna” 1 Sondag More 2 Die beeld van Oom Paul 3 Twee en Een 4 Ter gedagtenis van Immelmann 5 Virgo Rustica 6 Madonna-diens 7 In die Park 9 Uit Christina Rossetti 15 Rit-Rijmpie 16 Die Blomme 18 Herdenking 19 Haalwit gestapelde Wolke 20 Radbod 21 En alles word jou toegeworpe? 24 Die laatste Trekker 25 Uit Heine 28 Arkadië 29 Die skat van Petrossa 30 Die „Saunter” 32 Bieblebom se Berge 33 Die Possie 34 Lacrimae Rerum 36 Wie in Glashuise woon 37 I. Mania Blasphematoria 38 II. Berusting 40 Die Afgrond roep uit tot die Afgrond 41 ’n Speeltoneel 42 Die Kus 43 In die Hoveld 44 In die Lig van die Maan 45 Die sleutel 46 Aan mij Moeder 47 Die Onfinalist 48 Die Verhuising van Cupido 49 Aan M—. 50 Afrika 51 AAN „MADONNA”. Ek ken ’n woud waar orchidieë straal Soos sterre in ’n bij-besogte dal, En lisplend sing ’n lome waterval Tot slaap soos wierook op die bosse daal. Dan kom die Feeë-koningin, gedra Van droomgewiekte rosse, wit soos melk En swaar wieg elke orchidieëkelk, Belaai met elwe-klosse om haar wa. Daar dring ’n stoet van ridders om haar heen En bied in diamante bekers wijn, Wat in die halflig vonkel soos robijn, Bied op geboë knieë, een vir een. En deur die dromme van die dartel stoet Dring daar ’n beedlaar wat sij hoof laat hang, En bied haar in ’n bloemkelk opgevang, Diepbuigend, wat hij het—sij hartebloed. ’n Oomblik speel ’n glimlag, soos die maan Deur wolke skemer, oor haar rosemond Terwijl sij vreugde uitstort in die rond; Sij kon die dure gawe nie verstaan, Maar in die woud waar orchidieë straal Soos sterre, in die bij-gesuste dal, Ruis lispelend ’n lome waterval Tot slaap vir ewig op die bosse daal. SONDAG MORE. Dit is stil in die voorhuis En stilte rus swaar op die bulte daarbuite, En stoffies hang blink in die lug, waar die venster ’n Gulde balk van louter luister inlaat. Daar word boeke gevat: Die psalm gaat statig opruis, Ruis weg oor die druipende wilkers, Waar die tortels selfs luister; ’n Hymne aan God, aan wie dit gerig is, ’n Statige hymne van rus en van vrede, ’n Wierook kolom. Dis weer stil. Luid kraai die haan in sij beurtsang— En nou word gepraat, eers saggies dan luider, Nou word selfs gelag ... die stemming verbroke— Die diens is virbij. DIE BEELD VAN OOM PAUL. Grouw in die maanlig rijs die swaar kolos, Oorheers die jong geboomte aan sij voet, Waardeur die aandwind huiwrig klaënd spoed, En rustloos, als van geeste, sug die bos. Die maan maak daar ’n glimlig op sij wang, Wat in die skemer lijk als nat betraan; Hij peins oor jonggestorwe hoop, die waan Van volkwees, peins oor volkswee en oor dwang. Voor sij gesig daar strek die doderijk, Waar al sij tijd- en strijdgenote rus, En aandwind saggies oor die slapers strijk. Wit-deinsrig skijn die maan oor stene alom.... En grillig die verlede wat daar kijk Op ’n gewese Afrikanerdom. (Met vergunning van „_De Burger_”). TWEE EN EEN. Voor die „ek” nog bestaat Word gesug en gesorg, Verwagting met vreug word ontvange in wee; Wat al is, word vir hoop In die toekoms geborg, Want die lewe is een, en die wil is vir twee. Lippies so lokkend En blosse so sag, Verleilik die ogies nou, dan weer verlee; Dis nog skaars in die lewe, Nog skaars uit die nag— Maar die lewe is een, en die wil is vir twee. Naar die kerk gaat dit hijgend En wiegend en swaar, Teen die boesem verlep moet die bijbeltjie leen; Met vuur word gebid En gevlei—Ja dis waar, Die lus is vir meer, maar die lewe’s net een. TER GEDAGTENIS VAN IMMELMANN. Is Icarus gevalle, waarom huil die wind so sag? Waarom strooi die meerminkore perels neer? Hoor jij nie daar’s geen gelispel, net ’n droewe golweslag En die nautilus pluik nou g’n purper meer. Is Icarus gevalle in die vreemde, ver van huis, Waar ons eie bulte nooit sij graf sal merk, Maar in beddings van korale waar die skulpe ewig ruis, Sij hoof geskraag op ’n gewrakte vlerk? Is Icarus gevalle? Ja, hij kon ’n laë swerk Nooit vir sij hoë moed genoegsaam vind, En stijgend steeds van kreits tot kreits met kloek gespanne vlerk Trotseer hij altijd wakker weer en wind, Tot sfere waar die vrijheids son sij strale nijdig hef Met wimpers in die weste rooi omkrans, Toe word meteens sij wieke met Apol s’n pijl getref, Virseker was die val met sterreglans. Ja, Icarus gevalle! maar hij wou g’n slaaf meer leef, Net wie nooit wil stijg kan moeilik immer val, Strooi blomme oor die water, laat die maagde kransies weef, Wijl die water droewig weeklaag teen die wal. Ja, Icarus gevalle! Maar solang die winde suis, Solang die seeskulp fluister van die see, Sal vertel word van die ridder wat gevel is ver van huis, Vir vrijheid en vir glorie, lang gelee! VIRGO RUSTICA. Twee oë vol lus vir die lewe, ’n Gesig wat van geesvlugheid spreek; Vol geesdrif en lig, wat daar bewe, Die bekoorlikste skaduwees week; ’n Lag soos die beek, wat daar kabbel, Soos klippies in diep kuile val, En ’n stem soos die watergemurmel, Soos golfies aan wal. Als die welle in sirkels uitrimpel, Geheimsinnig die kuile deurwaar, En die lelie al wiegend self dimpel, Met laggies haar weerskijn aanstaar; Waar die waterriet suiselend fluister, Haar geheim teen die nagwind belij; Soos ’n vreemde geluid in die duister Onverstaanbaar is sij. MADONNA-DIENS. Dit is ’n nag, die opstandig van drome, En ons ontwaak uit slaap, wat ons rede noem, En agter uit die skemer, uit die some, Waar Digting Waarheid raak, kom opgedoem Diana van die jag; die Mingodin, Godinne vroeg aanbid; Want Liefd’ moes lewe gee, die jag dit win: Offers en kranse wit Het altijd die altare van die twee getooi, Geskenk van Jeugd wat sug naar roem, Of skugter nooi. Die vrouwlikheid trek ons virewig aan.— Die Dondergod en Mars moes altwee swig, Al het die Prins van Vrede vir ons voldaan, Te luister was sij lig: Madonna moes vereer word, Moedermaagd, Haar slape moes bekrans met die kleurkring van die maan, En deur die glorie van ’n grote God versaagd Soek mens wat menslik is en bid Haar aan, Bepeins haar pijn, haar wereldgrote smart En weedom vir haar wig, Haar moederhart. Die Eeuw is haastig, Liefste, maak gebaar En in ons tijd van rede en ongeloof, Verdeelde doele en twijfel, val ’n skaar Van vrae ons aan en wil ons rus beroof. Die lug is swoel daarbuite, swijgend swaar Van stroperige walm uit blommekelk, Die kriek sing lente en die padde-skaar Weergalm en swijg, die meibos, wit soos melk Skijn in die maanlig wat in strome rus Op die lente wat daar lok. Soos hare van ’n vrouw wat saggies sus En sing, haar kroos omkrans, So druip die wilkertakkies loom en slank en glans Soos silwergaas of elwerok En rus. IN DIE PARK. Jij sê ek’s mal omdat ek dag na dag Hier in die park allenig sit. Ou maat, Strij help nou niks, ek sien dit in jouw oë, En in die oë van die kindertjies, Wat bang-meelijdend naar mij kijk en dan Weer agter rok van Ma of meid induik. Asjoublieftog, neef, wag net ’n beetjie, hoor. Vir daë sit ek hier alleen en lag, En tel die groewe wat al dieper snij In mij gesig, soos in ’n pad waar waans Met sware vragte spore agter laat; Nou moet ek praat en jij moet luister, neef, Moet help die vragte biekie ligter maak Of ek gaan vasval. Dis reg, luister nou. Kijk daardie grasvlek, waar die kinders speel En waar die gieter sprei; kijk die kwikkie daar, Kom nader tot die waterstroom hom rol Oor die kweek, dan kom hij weer, en nou Sit hij sij bors en krap. Uit die vijwerkom Spuit slank ’n waterstraal omhoog en sprei In duisend perelsnoere, soos ’n maagd Wat trag haar liggaam met haar haar te dek. Hoor hoe die water lag, net soos ’n vrouw Wat haar kindjie opgooi en weer veilig vang; Kijk die blommemure hier, en daar, en daar, Soos strome louter goud en westergloor Waaruit die bij-gesoem mij rede sus, (Jij lag om ek sê rede) en die heuningbek Bewegingloos al oor die blomme tril, (Selfstandig soos die hoogste Englekoor), Of blink en groen van bed tot bedding straal. Kijk die kinders, man, verstaan jij wat ek meen? Verstaan jij dat ons almaal, iedereen, ’n Engel het, moet hê, wat ons bewaar? Hoe sal ek jou tog maak verstaan? Let op! Saands in mij bed steek ek ’n sigaret Aan, elke nag, voor ek die lig uitdraai; En onder bij mij voete, teen die muur Hang daar ’n prent van Echo, dit wil sê ’n Prent van ’n beeld van Echo, slank en wit, Wat wag en wag en luister, ewig wag; Virewig en verniet. Dan glim die kool Van mij si’gret in die prent, en ek denk so: „Narcissus kom tog nooit, sal nimmer kom; „Maar al sal Echo nooit haar minnaar sien, „Haar tweeling suster Weerlig sal sij kus „En die refleksie van ’n vonk omhels; „Want Weerlig moet vir Weerklank troos, of ek „Word gek, die spanning is te groot, net soos „Die blomme teen die muur ’n siekmens pla.” Nou, so het ek en jij en iedereen ’n Engel wat ons wandel gadeslaan; Ek hoor sij wiekgeruis in kinderlag En sien sij vleu’els blits in manestraal, En in die lag van maagde, en sij stem In water wat so sag teen walle klots. Toe ek nog klein was het mij moeder steeds, Als sij mij naar mij bed bring en laat bid, Vertel van hierdie wagter, dus geen vrees. En deur mij jeugd in lig of duisternis Het ek geen trouwer metgesel gehad ’n Wese wat oor siel en liggaam heers, ’n Afgesant van God. En toe een aand, Ek sien dit nog, die kerk was stapelvol, En hel het lugterkroon en lamp gestraal, En orgel-tone triomf uitbasuin. Die predikant was glad van wang en stem, —Ek sien die lig nog op sij voorhoof glim— En wijl toehoorders weeldrig sit en gril, Het hij van voorbestemming sag vertel, (Predestinasie, wat jij dit wil noem) In periode ruim en afgerond. Die wee, mij God, ek voel dit nog, die wee Waarmee ek daardie kerkgebouw verlaat het; Dit het soos vure oor mij siel geskroei, Soos wurme in mij murg geboor, mij brein Laat brand soos koors. Waarom, dag ek, waarom Die mensdom selfbewus gemaak, gebied ’n Ewig voortbestaan, totdat hij lus En toe, net soos ’n kind ’n hondjie terg, Dit weggeruk? Die glorie, adel, prag, Die wilde skoonheid van ons groot heelal, Wat soos ’n riet mij hele siel laat tril, Als die grootse harmonie daaroor gaat ruis, Gaat alles swanger aan verderf en hel; Wijl Hij, die maker, homself Liefde noem! „En daar ek so ’n God nie kan bemin, „Is ek verdoemd,” hoor ek ingewing sê; Van toe af het ’k mij engel meer bemin Dan moeder ooit haar één gebreklik kind. Ek sien die weedom op sij voorhoof rus Soos donderwolke op die bergekam, Waaruit sij oog met dowwe meelij blits; Ek sien sij wieke druip soos ridderpluim Van slaë slap en hooploos strijë moeg. Verbeel jou, man, dis voorbestem en voor Die grondlegging der wereld al besluit Dat ek verdoemd is, hij oor mij moet waak; Wat hij ooit doen mog, of ek ooit verrig, Die skrif staat vas en pal. Verstaan? Ek sien Die skaar van Engelwagters wat ons hoed, Ons, van wie die merendeel verdoemd is, Want sê die skrif nie so? Mij Engel nou Moet mij bemin, en altijd sien en sorg, Daar hij ’n ruimer siel het, dieper voel Die wanhoop van sij taak. Als storme dreig sien jij die vooltjies skuil En hoor hul swijg, die aandblom sluit homself En snare kan gelijke snare roer: Die weedom van mij Engel rus op mij En maak die groewe dieper; maar als ek weer Gaan denk aan sij meelije, trouwe sorg, Hoor ek sij vleuels ritsel in die gras, Sij wieke-slae pols dan in mij oor, Sij wondre liefde maak mij siel dan week. Dis dan wat ek hier sit en lag en sien Hoe dat die kinders stoei, die meide slaap En sonlig dartel met die druppels speel; Dis alles suiwer weelde, alles vol Met die liefde van mij Engel. Die mense sê Ek’s gek, kranksinnig, of in kindertaal, Mij varkies uit die hok. Nog als student Het ek geleer van Plato en sij grot En hoe die skaduwlanders sieners terg; Nou, ek sien Engle, voel hul weedom, weet Dat dit om ons is wat hul treur. Weet jij Of wat jij sien die son is? Dankie neef, Die bitterheid des doods het nou gewijk, Ek sal weer kijk hoedat die kwikkies rol, En heuningbekkies blits van blom tot blom En bommelbije deur die beddings gons Totdat die nag dit alles immer dek. UIT CHRISTINA ROSSETTI. En als ik kom te sterwe, Lief, Sing dan g’n klaaglied nie, Plant dan g’n rose op mij graf Of koel cypresse nie. Laat net die groen gras bô mij wees, Die reen en die moredouw, En als jij wil, vergeet mij En als jij wil, onthou. Want skaduws sal ’k nie sien of voel, Hoedat die water week, Nie hoor hoedat die vooltjies sing Alsof hul harte breek, Maar ik sal altijd drome droom In die skemer daar, wie weet, Misskien sal ik daar nog onthou, Misskien sal ik vergeet. RIT-RIJMPIE. Die koeëls die blits, dat die klippe so brand— Hoera vir die reuk van ’n roer!— Maar die tien en Jan Pieterse hou daardie nek, Help bewaar ou Transvaal vir die Boer! „’n Uur nog, net ene”—’n uur van die hel!— „Als ons maar die nek kan hou, Dan is ons kommando die drif veilig deur!” En hij bid sonder handegevouw! Wild en wijd, wild en wijd, Gee die perde maar teuel en spoor; Jij hoor net daaronder die hoewegedonder, En hierbo fluit die koeëls langs jouw oor. Daar hinnik ’n liddiet, rijperd van die Dood Blits hemel en aarde dooreen; Die stof wijk—die mense ’s die drif veilig deur— Bij Jan Pieterse leef nog net een. „Ons trap!” kommandeer hij. Wild en wijd Gee hul perde maar teuel en spoor; Hij hoor net daaronder die hoewegedonder En ’n skreeuw—hij ’s allenig nou oor. Trug nou, trug deur die vlaag van lood, Sij maat kan hij daar niet laat blij! Al om hom daar gons dit die lied van die dood, Waar sij sikkel al snerpende snij. Met die wonde man dwars oor sij saalboom geleg Gaat hij stadig en stappende heen, Geen teken van haas, hij rij peinsende voort Op ’n stap deur die koeël-gereen. „Laat staan, hij’s ’n held—‚Three cheers’ vir die Boer!” Sê die Engelsman, hees in die keel. Die bulte weerklink met vier harde hoera’s, En die lug word met helmette geel! Jan Pieterse draai hom sij vijande toe En wuif hulle dank met sij hoed; Al stappend verdwijn hij op die horison daar In ’n raam van die westergloed. So hoera, vir die klank van stiebeuel en spoor En hoera, vir die reuk van ’n roer! God behoede ons veld van die vreemde geweld En bewaar ons ou land vir die Boer. DIE BLOMME. Dis blomme langs die paadjies En blomme bij die wal, Dis blomme net waar ek kan kijk, Dis bontheid oweral. Die rooies wenk die luidste, Viooltjies knik gedwee, Die wind ontlok die soetste geur En wieg die blommesee. En waarom wenk die blomme so, En waarom sprei hul geure wijd? Die bij kom oor die tuin gesoem, Hij suig hul heuning uit. Dit ritsel langs die gange, Dit trippel oor die pad. Nou waarom was die sij gespin, Die kant en ’k weet nie wat? Die oë kijk brutaal uit En anders luik gedwee— Cupido sweef van blom tot blom En breng sij pijle mee. HERDENKING. (Net ’n pakkie briewe). Soos die geure van somernagte Mij laat denk aan ek weet nie wat, Lang gelee, in mij diepste gedagte Soos ’n mens in die donker vat; Soos ’n ou, ou lied vol verlange Naar iets vaag en ver; Soos die echo’s van sagte gesange Sweef omher; So stijg daar ’n geur uit die briewe, Laat mij denk aan ek weet nie wat, Hoe die ridders van ouds ongeriewe ’t Oorkom en deurstaan vir hul skat; Hulle’s weg.... maar ’n wilde verlange Naar iets vaag en ver Blijf bij ons, en die soetste gesange Sweef omher. (Met vergunning van „_De Burger_”). HAALWIT GESTAPELDE WOLKE. Die haalwit gestapelde wolke, Paleis van die winde gebouw! Hoe sou ek hul heimnis vertolke En saggies dit fluister vir jou? Verguld steek die domme nog witter Af teen die velde van blouw Soos jouw oë, en perlemoer skitter Soos douw. Sal ek fluister? Ons rijk in die weste Word van sieraad ontbloot; Die winde verstrooi nou ons veste, Selfs wijsheid moet dood; Maar wijl lippe op lippe kan bewe, Bied mij jouw mond, Lief, bied nou, Eer ons gloed, eer ons hartstog begewe, Soos paleise van winde gebouw. RADBOD. In noorderwoude, koel en stil, Op altare van mos gebouw Het die Sakse hul Dondergod gedien Met ander gode, ’n stuk of tien, En hul feeste daar gehou. Maar toe kom Gods Hamer; die woude dreun Soos hij preek met swaard en met vuur, En in naam van Christus die kinders vermoor En hele lande laat smeul en laat smoor Onder sang van Gods lof deur ’n monnikekoor, En verwoesting van skut en van skuur; Want die naam van die Koning van Vrede dien vaak Als ’n leuse vir die wat strij Vir eer, of vir goud en die lus om te buit, Of die mag van ’n grensende volk te stuit Of om rang in die volkere rij. Die Hamer moes stadig aan swig vir die kruis, Die grense van Rome word wijd, En Radbod, die dienaar van Wodin moes buig En sij hoof voor die God van die heerser neig Stil in deemoedigheid. Lugters skijn hel deur die wierook wat walm, Die bekken en water staan klaar; Woes klink die sang van die priester-skaar Benouwd is die saal en die rook wat waar, Dan stijg weer die jubelpsalm. Daar nader Radbod in witte gewaad, Sij oë blij strak op die grond. Die doopformulier is al afgedaan Een voet in die water reeds, blij hij staan En ’n glimlag speel om sij mond; „Priester, jij sê ’k sal die hemel beërf, Maar ver is die poorte en nouw: Waar is mij vaders dan, die oor die see Gevaar het, en alles daarvan gevee En kuste vervul het met wanhoop en wee, Waar rus mij vaadre nou?” „In die hel!” sis die priester. En Radbod trap trug Van die bekken en hef homself fier Omhoog met oë wat bliksem van trots Soos van arend of gier: „Priester, jouw hemel kan jij maar hou; Liefs daar dan met graamtes van christne daarbo, Te gierig te eet, net ruim om te glo. In Valhalla met Wodin en Thor, Tot Ragnarok die heelal soos ’n deken vouw, Sal ek fees—tot die seeë verdor.” In die saal van Wodin gloei dit, Uit die goue bekers vloei dit, En in vreugd en heildronk loei dit: „Dondergod, Ons sal lij en strij met Wodin, Vir Valhalla en ons Godin, Wee die Vredekoning, snood in Sij gebod! In die rook van slagting leef ons Vir die eer van oorlog streef ons En met jouw gedij of sneef ons, Dondergod!” EN ALLES WORD JOU TOEGEWORPE? Op sij troon sit die simpele koning van Frankrijk en lag Met wijdblouwe oë, so leeg soos die van ’n kind, Toe hoor hij iets dreun soos die see; en met skrik kom sij wag Vertel van ’n magtig gejubel, gedra op die wind: „Hoër, hoër Op jul skilde, Hef Pepijn die Korte hoër, Geef ’n held vir ons tot koning, Die kan heers in fees of veld! Luider, vrijer Galm ons juigkreet, Laat die heidenvorste sidder, Nou het ons ’n held tot heerser: Christus preek ons met geweld!” Maar in sij paleis sit ’n simpele koning en glimlag En sij oë was blouw en onskuldig, soos die van ’n kind; Hij sit daar en droom van Madonnas, en wat of die wag Kom vertel van ’n magtig gejubel gedra op die wind? DIE LAATSTE TREKKER. Wat baat dit dat ek thuis blij sit en tel Hoe gouw die sonne weswaarts rol en sink, En hoe mij kuddes meer word, wijl mij hand Sij vasheid afleer en mij oog verdof? Die sonne sink daar deur ’n purper poort, Waaruit die onbekende lok: mij bloed Bruis harder; want dis eeuw wat roep tot eeuw, En vlaktes tot die spruit van trekker-vaders, Wat oorkant daardie blouw groot-water eers Die mag van Rome het geknak, hul naam ’n Bijwoord, waar die suider-moeders mee Hul kroos in slaap gesus het. Weer daarna, Toe daar die lug onrein word, alles mak, Net dwinglandij en onreg woes floreer, Toe het die vrijë borste met die swaals Die wieke suidwaarts uitgeslaan, geswerf, Geworstel deur die woesternij, gewin, En hier die trekker ras weer oorgeplant. Soos knapies eers die koring strooi, eers vrij Die vogele des hemels voer, dan gras Met voolint en met lijm bestrijk, en ruil Die vrijheid vir hul gawe: ons ou land Was rijk besaai met goud en eelgesteent. Vervloek sij goud! Die skepper het die res Van die metale blank en rein gemaak, En Hel het toe die geelste Nijd gebaar. Ek hoor die trekkerswelpe word nou mak, En praat die taal van die veroweraar, En groei in aansien en in rijkdom, eer; Maar of die hok verguld is, of te nie, En of die koring dik daarbinne lê, Die lied ween smagtend vir die ope lug, Waarin die bome wieg, die windjie ruis. Span in, ons laat die purper poorte links: Daar ruis die see, en woed, en skuim, en klink In ewig ketting-klank van slawernij; Laat staan die see, ons vloek. Ek hoor daar noord Is uitgestrekte vlaktes onbewoon, Waaroor die wind nog vrij waai, waar geen vlag, In bloed gedoop, ons vrije lug besmet. Daar brul die leeuw nog en die bulte beef, Die wildsbok stamp nog wolke stof omhoog En kwaggas hinnik week. Die dood woed daar ook wel, dis waar, maar vrij, En vat die slaap mij daar, slaap ek gerus, Tevrede voort. Mog ek dan lê Waar wije winde waai en vlaktes glooi, Waar donder-echo’s oor die vlaktes sweep, En eensaamheid mij laatste rus bewaak. Dan sal ek droom en sal ek weet hoe stil Die sonne sink daar deur die purper poort, Waaruit die onbekende lok—span in! Laat die geratel van ons busse weer Mij siel verkwik, die breë skowwe nog In slingerpas die vlaktes meet: ons trek Reg noord, aan linkerhand die see, en regs,— Maar voor die ope vlaktes onbeknel. (Met vergunning van „_De Burger_”). UIT HEINE. Wie vir die eerste keer verlief is, Selfs sonder weermin, is ’n God, Maar hij, die weer ten tweedemale Onweerkerig min, is sot. Ek is so ’n gekke, min Weerom sonder guns te werwe; Son en sterre en die maan lag En ek glimlag mee—en sterwe. ARKADIE. Soek die fontein van jeug, wat ewig duur, Nie oor die see, in lande onbesog, Daar waar natuur in klank en kleure spog; Selfs daar kom dood en storm en winde guur. Gewelwe anders nooit dan reinste asuur Oordek die ewig groen van Dramaland, En altijd frisse feeë, hand aan hand, Speel dartel rond—Dis kort van duur, Maar wat daarvan? Geen seepbal, kleuromvouw, Breek ligter dan die lewensideaal Met diepverbete sugte opgebouw. Soek hier waar liefde sonder nasmaak, vrij Van franke wroeging en gelag betaal, In lome prinse blaak wat kuddes wei. DIE SKAT VAN PETROSSA. (In 1837 is te Petrossa ’n skat ontdek, bestaande uit gouë bekers, met edelgesteente beset. Die bekers moet uit verskillende lande afkomstig wees, blijkens die opskrifte. Die skat dateer uit die Europese volksverhuising, en bestaat uit die roof van Europa, die tribuut, wat een van ons Germaanse voorvadere die volkere afgedwing het.) Daar lê die skatte nou, hoop op hoop, Daarvoor, was lande in bloed gedoop, Geroof van die Sklaaf en swart Ethioop, Hier is dit alles vergaar. Die kampvuur vlam op, glim oor vate van goud En van silwer; karbonkels blits, ster aan ster, En die vuurlig weerskijn in die agtergrond, ver, Uit oë van gediertes wat staar uit die woud. Maar ek huiwer nog meer van die kil, kouë vuur, Wat die Griekse slavin deur haar kijkers laat gluur, Als sij sien, sij die kind van Athenes kultuur Op die blonde barbaar. En sij sak in die dekens van purper en blouw, Wat verward in die buit lê; die vuurlig bestraal Arme wat blink soos ivoor; maar van staal Is die oë, net so ferm, sonder vrees, sonder rouw. Die blonde veroweraar smeek en hij vlei, Ontmoet net oë wat soos ijsskerwe snij: Of hij bid, of hij dreig, moet die neerlaag maar lij, Gaat vertwijfeld van daar. Die rooidag glim oor vate van goud En silwer, karbonkels wat dof blink soos lood; Op die purpere dekens, haalwit, net so koud, Met haar dolk in haar hart lê die Griekse dood. Dit is sover als die storie lei; Dit heet daar’s ’n ou, ou skat ontdek In Petrossa, dateer uit die voorste trek; Wat volg weet ek nie, ek belij. Tog ek sien vate, dekens van purper en blouw, Wat verward in die buit lê, die vuurlig straal Op arme wat skijn soos ivoor,—maar van staal Is die oë, net so koud, sonder skrik, sonder rouw. (Met vergunning van „_De Burger_”). DIE „SAUNTER”. Vorentoe skoorvoetend, ritmiese wagte, Wiegende tawwerts en enkels wat wenk, Sijwaartse swenking en oë vol smagte Wiege van heupe en armgelenk, Vorentoe, agtertoe, koortsige swewe; Skoentjies wat blits in hul hupplende tred, Weef hier die draad in die gaas van ons lewe Met ogies wat skitter en vonkel van pret. BIEBLEBOM SE BERGE. „In Bieblebom se berge.....” Die trein ratel voort deur die nag. Die kindjie kijk uit, wat die trein tog so fluit, Sien die sterre so vriendelik lag Aan die voet van die troon, waar Moeder nou woon. Sal hij nou vir Vader ’ns terge? Want die tijd val so lang; dan troos Vaders gesang: „In Bieblebom se berge Woon Bieblebom se mense.....” „In Bieblebom se berge.....” Die gesiggie druk plat teen die ruit: Kijk hoe fraai die geflonker daar snij deur die donker En ligstrepe volg die gefluit! Hij kijk laggend omhoog, sien die traan in die oog Van Vader, die dit wil verberge; Val die tijd hom te lang, dan troos Vaders gesang: „Wei Bieblebom se skape, Woon Bieblebom se mense.....” DIE POSSIE. Als die donker ’n reisiger mog bespring Daar waar die witpad mijl aan mijl, Virbij die Possie, die ou bouwval, Van die maan belig oor die vlakte peil; Dan sien hij deur vensters, wat dof staan en staar, Hoe die maanlig die balke laat rouwstrepe trek Oor die vloer, waar net distels en klitse verjaar; Net die uil word gehoor—so lang gerek. Die reisiger haas hom dan, knoop toe sij jas, Gee die perd fluks ’n raps, wip die driffie deur, En adem verlig—want die boere beweer Die Possie ’s nie pluis, en waens val vas In die droogste tijd, en die perde snork Als jij eensaam daar in die maanlig rij— En saands sien jij hierlangs ’n stofstreep staan Soos die bees- en die skaapwagters huistoe snij. Die oumense fluister van eg sonder liefde, (En knik naar die Possie), van min sonder trouw; Van die tragiese „driehoek”—dis lankal gebeur, Dis alles virbij, al die skrik, al die rouw. Hoor, als die biesies so knikkend, knikkend fluister En die vleiwind, bedwelm, van die aandblom swaar; Hoor jij dan niks als jij stil gaat staan en luister, Wat die lispel als beteken, al die vreemde gebaar? „Dis lewes en lewes gelede En jare van swerwe, Toe word dit daarbinne gebede Vir iemand wat sterwe. —‚Vra om genade, mij broeder, Die dood is nabij’— Bij die grote Alheerser, Alhoeder Gena nie vir mij! Sij ’t gevlij: Ag spaar net mij lewe, Ek sal weggaan van hier, In mij arme gesidder en bewe Daar bij die rivier. Wat skijn daar so wit op die water Daar onder die bome? Ek wens dis al oor! Is daar later nog Nog drome?” En daarom so stil bij die wilkerboom, Dit fluister so saggies, dit roer skaars die lug; Die water is stil daar ’n oomblik, en vlug Dan fluistrend en lispelend voort op die stroom. (Met vergunning van „_De Burger_”). LACRIMAE RERUM. Doop jij jouw pen net in westergloor, Verag jij die grond so met trane deurtrap? Jouw skrif sal vergaan soos die kleure daar smoor, Soos ’n lae gepeupel die hande klap. Doop jij jouw pen in ’n mensehart, Skrijf jij jouw skrif met ’n siel wat wroeg? Jouw woord sal bestaan wijl ’n menseoog Bij ’n mensesmart ’n traan kan voeg. WIE IN GLASHUISE WOON. Bommelbij, bommelbij met jouw wit bandolier, Met jouw vlerke wat blits in die sonlig en gons En jouw swartpak, verguld met die blomme se dons, Wat beteken jouw singe en wat maak jij hier? Maar die bommelbij werk, of ek vra en of nie, Natuurlik, ek weet hij hoor nie naar mij En laat mij gevra en gepeuter opsij, Maar dis mos wat deurgaan vir poësie. Mij siel is so wijd als die oseaan, En grootse gedagtes die woel daarin om, Te groot vir woorde, mij Muse is stom, Want waar haal sij sulke woorde vandaan? Ja, modder kan jij met jouw vingers nie vat, Diamante is klein en gereëld van bouw Als jouw oë maar reg is—Ek vra vir jou, Hoe moet ek die ruim van ’n siel dan skat? Dis newels, net newels wat warrel en vlie, En ek is misskien nog agter die vlug Van ou Tijd, en ken die boom bij sij vrug— Maar dis wat nou deurgaan vir poësie. I. MANIA BLASPHEMATORIA. Daarbo sit die Gode en feesvier Met nektar en ambrosijn, En Zeus en Apol, met ’n hees lier, Stoot aan met die ou Juppijn: Verroes nou is Ceres haar sikkel Minerva die mijmer en gaap, In die arme van Venus gewikkel Lê Allah en slaap. Net Mars word vermis uit die howe, Waar vreugd word ontvang en gegee: Van die wereld stijg klanke naar bowe, Die geween van ’n mensdom in wee. Nou klink dit nog weeër, maar weker: „Geef redding, geef uitkoms o Here!” In antwoord klink beker aan beker: „Musiek van die sfere!” Soos ’n perkament rol skroei die hemel En die son word gedoof, en die maan Kijk siek op ’n magtig gewemel, Waar dit volke aan volke staan; Star en wijdogig van wonder En stil staan dit, skare aan skaar, En verbluf staan die Gode daaronder Op hul regters te staar. En nou word die boeke geopen, Wat getuie, hoe eeuw na eeuw Die aarde in bloed was gedoop en Verniet naar die Gode geskreeuw: Voorbestemming het almaal gebonde, Door omgewing was ieder vervoer— Dan verg dit nog lof uit die monde Van Belg of van Boer. Star, als wijdogig van wonder, Staan die regters daar, rij aan rij, En die heersers die sidder daaronder, Kan die blik van triljoene nie lij, Smeek beskerming van heuwels en storme, Van ’n wereld, wat weier te dra, En wroeg in die slijk soals worme En vlei om gena. II. BERUSTING. (Gods Orgel.) Waar newelstelsels wereld word, Waar keisers en kwepers rijp en val, Waar die voorhoof van kranse bepereld word Met valle en kleure, oweral, Selfs waar Armageddon sij kake rek En volkere weg uit die wereld spuw Is wet, en van uit sij druipende muil Klink ’n ijsere simfonie. En dood en lewe—dis alles reg, En liefde is wet: en ek voel tevree, Want wie sal ons twis met God besleg? En alles ruis in die ritme mee. Dit donder langs die sterrebaan En sonnestelsels antwoord weer, Dit ruis in die seepad van die maan En lispel oor die meer. DIE AFGROND ROEP UIT TOT DIE AFGROND. Die afgrond roep uit tot die afgrond, Met geruis van Gods watergote; Als dit donder, dan dawer die bulte In hul beurtsang op reusenote; Na die reenvlaag dan sing triomferend Die moeras daaronder, Haar slijkrig gepeupel weerkerend, Bespottend die donder. Na die val van ons vege aartsvader, Hou ons, hoe aan weedom verknog, Van die vuur van die Gode een vonkie In ons are—die liefdestog. Kijk, die bij is die band van gemeenskap Tussen gaarde en gaarde: Selfs die blits voel alleen in die wolke En paar met die aarde. Die afgrond roep uit tot die afgrond, Met geruis van Gods watergote, En die wilker wat sug voor die reenstorm Sing saggies verlangende note: Die hede roep uit tot die hede In smagtende kore Uit die echo’s rijs blijste gebede Vir geslagte van more. (Met vergunning van „_De Burger_”). „’N SPEELTONEEL”. Ag, moet hul nie stoor nie, laat jouw voetstap nie hoor nie, Kom ons hulle oor die laning beloer. Kan jij mooiers verlang dan die kindergesang En die geestige, malle rumoer? Met ’n blaar in sij hand staat die predikant, Lees daaruit die formulier voor Waarmee hij hul trouw, daar word huise gebouw, Die gelag onder werke gesmoor. Nou word daar gedoop, dan weer suiker verkoop Vir blikkies en skerfies en blare, ’n Flouwe gelawe, ’n kuiken begrawe Met luide en droewe gebare. Kon ons maar soos hulle die wereld verag En spot met sij wel of sij wee; Of die wereld al frons—daar klink hul gelag En die wereld lag hoofdskuddend mee! DIE KUS. Die lag het in haar oë nog gedans En pêrelend geskemer oor haar mond, Toe ek iets leuks vertel het; maar terstond Verdwijn dit toe mij sinne, deur die glans Verblind, verbijsterd uitroep: God, jij ’s skoon! Sij staar mij ernstig sonder blose aan, En weer nie, daar ek arme om haar slaan; Maar wonder was die wee wat in haar oë woon: En gloeiend was die lippe, wat ek dring Aan lippe marmerkoud, so liefdeloos Die lied sterf uit mij hart..... Die bosse sing, Die awend ginds daar aan die kimme bloos, Bied warme liefd’ vir sonnekoestering En in heur hartstog juig sij wonderroos. IN DIE HOVELD. In die Hoveld, waar dit oop is en die hemel wijd daarbo, Waar kuddes waaigras huppel oor die veld, Waar ’n mens nog vrij kan asemhaal en aan ’n God kan glo, Staat mij huisie, wat ek moes verlaat vir geld. En als ek in die gange van die mijn hier sit en droom Van die winde op die Hoveld, ruim en vrij, Dan hoor ek die geklinkel van mij spore saal en toom, Sawends als ek bees of skaap toe rij. Op die Hoveld, waar dit wijd is, waar jij baja ver kan sien, (Die eilblouw bring ’n knop dan in jouw keel) Staat mij huisie nog en wag vir mij, wag al ’n jaar of tien, Waar die bokkies op die lei grafstene speel. Maar als die tering kwaai word en ek hoor die laatste fluit, Dan sweef ek naar die Hoveld op die wind En soek dan in die maanlig al die mooiste plekkies uit Waar ’k kleiosse gemaak het als ’n kind. IN DIE LIG VAN DIE MAAN. Dis alles weelde: die wereld swijg En baai in die aandlug en lig van die maan; Net die water beweeg, als die windjie neig En die skijn-sterre dans en lag mij aan En verbreek op die water en vonkel en staan. Dis pure weelde: die aandblom is swaar Op die oë van die nag; die hemel is blouw En die maan kus vonke van goud uit jouw haar, Wat saggies bewegende skouers omvouw, Terwijl ek betowerd, aanbiddend aanskouw. DIE SLEUTEL. Hoe het ek al die jare van mij lewe So blindlings deur die wereld heengeloop! Soos alles was, was dit, en hoop Het nooit met vrees gemeng mij siel deurbewe. Van liefde in mij troon is daar verhewe ’n Leiddraad, wat deur al mij lewe loop, ’n IJwer, wat mij siel in vlamme doop En aan mij blootlê wette van bestaan en snewe. Uit die natuur se bors, so diep daarbinne, Die volgeheime voel ek nou, die spil Waarom die heelal sig draai, verruk mij sinne. Dit sweef deur die natuur, moet overwinne, Verdring all’ boosheid naar die verste kil: Want liefdes loon is net die vreug van minne. AAN MIJ MOEDER. Als ek die seeskulp vashou teen mij oor Ver van die kus, hier op ons wijë land Dan kan ek gruis en golwe op die sand En al die onrus van die winde hoor. Maar al die woeste onrus is gesmoor En suisend tril dit ritmies oor die band Wat kroos en moeder bind, net soos ’n hand, Wat saggies langgeruste snare stoor: So doem daar uit mij vage dromerijk Die wese van mij moeder, reeds oorlee, Voor dat haar beeltnis in mij hart kon prijk. Al naar die oggenddroom mij siel ontwijk Oorstelp mij gees ’n wrede, wilde see Van ideale, dood, oordek met slijk. DIE ONFINALIST. Nou is dit ek wat haar aandag boei, Haar gedagtes toets, haar denkbeelde snoei, Dis ek, om wie sij haar nou bemoei; Wat die toekoms bring, weet g’neen. ’n Ander, misskien, sal mij liefde deel, Mij gedagtes neem, mij denkbeelde steel, Met die denkbeeld, misskien, van mij liefde speel: Nou is dit mij alles een. In die hede leef en beweeg ek mij; Laat die toekoms slegs wees waarin ek lij, Als Jouw toekoms maar altijd toekomstig blij, Hou die toekoms ook alle geween. DIE VERHUISING VAN CUPIDO. Cupido het eers vrij rondgedwaal Met sij boog en sij skigtebos, Behoudens ’n lintjie, wat krul, maar skraal In ’n Adamspak gedos. Maar die Cherubijne mis hom nou; Ag, die sede vervel met die tijd! In die kas lê sij vleugeltjies opgevouw, En nijwer regeer nou en nijd. Sij guitige streke het hij laat staan, Laat met rus nou die pare in die park; ’n Hardedop kijl en manel het hij aan— Hij ’t verhuis naar die aandeelmark! AAN M—. Hier in ’n wereld waar dit jaag en stoei En waar dit strijd is vir ’n bloot bestaan, Is dit net jij, van alle sorg ontdaan, Wat kalm voortleef, soos ’n broeiplant groei. Die trotse orchidie, één blommevonk Straal louter lig en ken tog geen gebruik, Net soos ’n pouw sij strome kleur ontpluik En sidderend van weelde statig pronk. Die aarde vate wat ons almaal weet Het hul gebruik, maar nie die diamant Wat doelloos, dartel skitter aan jouw hand En net soos jij, wat droewig is vergeet. AFRIKA. Gevleugelde Telg van ou Tijd en jouw moeder, die mistiese ruimte, Wijk uit mij verse, O spoed, en gun mij in rustige maat Te sing van die lot van ons land, die wieg van die vroegste beskawing, Vandaag nog die land van misterie en tog ook die land van die son; Van die golwende vlakte, ons see, met sij deining en verblouw verskiet, Met sij ewig diepsinnige lag soos die mond van ’n oosterse god. Lang voor die geboorte van Mimer het Osiris, die Wijse, gelewe; Toe Wodin, bekroon met orkane en bliksems, wat lik langs sij slape, Eteries gedagtes bedenk, op die fluister van rawe gegrondves, Het al die Songod sij pijle laat klink oor die snare van Memnon En rustige wete geheers in die land van kolos en van sfinx. Langs jouw kus het die skepe van Hiram geswalk, beskilder met oë, Belaai met die skatte van Ofir, met wierook en elpebeen, En houte, welriekend en keurig, geskenke vir Salomo’s Tempel, Duisend-potig gevaartes met hulle rieme in ritmiese tred. Soos die woedende golwe opbruis teen ’n rots dat dit beef in die diepte En die sonlig ’n reenboog ontlok als dit skijn op die mistige skuim, Net so het Barca, die trotse, verveel met haar skatte en vrede, Soos ’n wolkbreuk Europa oorstelp en Rome geskud tot haar grond: Die tijd het geknaag: Karthago en Rome is dinge van gister, Maar die damp van die wrak en die botsing het luister versprei oor die aarde. Land van ewige weedom, Moeder van slawernij, Wie sal beskrijf wat jij tors en die nood van jouw magtige bare! Soos dit roer op die vlak van ’n vijwer dat golfies naar buite uitdije, So het dit altijd beweeg in jouw donker, vernagte bestaan, En volkere-golwe het een na die ander gedij en verpletter, Daar blij van al die vergane beweging net bouwvalle oor En die leeuwe vervul met geratel die saal van ’n naamlose god. Maar wie kijk als die wolke-galleie gaan vaar oor die blouw van die hemel, Met haalwitte seile gebol, soos swane wat pronk in hul prag, —Dan wei in velde van goud die Gode hul vee oor die vlaktes— Voel hij dan nie hoe die Vrijheid gaat bruis in sij bloed, en sij senuws Gaan tril, als hij denk met trots aan die wieg van die trekker-geslagte, Waar die soekers naar ruimte die lug kon adem met tintlende bors? Maar die droom is virbij en die hoop, O Afrika, moeder van smarte, Wanneer is jouw beker geledig, of kom aan jouw weedom geen end? Lij jij nog steeds aan die vloek wat Cham sij nakroos verwerf het, Moet jij vir ewig die land van dienaars en houthakkers blij? Gevleugelde telg van ou Tijd en jouw moeder, die mistiese ruimte, Haas nog jouw vaart en verskeur die gordijn, wat die toekoms bewaar, Verlaat die kaalhoofdige denkers, wat jouw afkoms bepeins en jouw oorsprong, Tot jij hul saam met die jare veeg in jouw vaderlik graf; Toon ons die lig en die hoop met die rustige wete van more. *** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK GEDIGTE *** Updated editions will replace the previous one--the old editions will be renamed. Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright law means that no one owns a United States copyright in these works, so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United States without permission and without paying copyright royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you charge for an eBook, except by following the terms of the trademark license, including paying royalties for use of the Project Gutenberg trademark. If you do not charge anything for copies of this eBook, complying with the trademark license is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation of derivative works, reports, performances and research. Project Gutenberg eBooks may be modified and printed and given away--you may do practically ANYTHING in the United States with eBooks not protected by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the trademark license, especially commercial redistribution. START: FULL LICENSE THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free distribution of electronic works, by using or distributing this work (or any other work associated in any way with the phrase "Project Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project Gutenberg-tm License available with this file or online at www.gutenberg.org/license. Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm electronic works 1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to and accept all the terms of this license and intellectual property (trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. 1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be used on or associated in any way with an electronic work by people who agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works even without complying with the full terms of this agreement. See paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic works. See paragraph 1.E below. 1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the collection are in the public domain in the United States. If an individual work is unprotected by copyright law in the United States and you are located in the United States, we do not claim a right to prevent you from copying, distributing, performing, displaying or creating derivative works based on the work as long as all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope that you will support the Project Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with the work. You can easily comply with the terms of this agreement by keeping this work in the same format with its attached full Project Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. 1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in a constant state of change. If you are outside the United States, check the laws of your country in addition to the terms of this agreement before downloading, copying, displaying, performing, distributing or creating derivative works based on this work or any other Project Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning the copyright status of any work in any country other than the United States. 1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: 1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, copied or distributed: This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you will have to check the laws of the country where you are located before using this eBook. 1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not contain a notice indicating that it is posted with permission of the copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in the United States without paying any fees or charges. If you are redistributing or providing access to a work with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9. 1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted with the permission of the copyright holder, your use and distribution must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the permission of the copyright holder found at the beginning of this work. 1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm License terms from this work, or any files containing a part of this work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. 1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this electronic work, or any part of this electronic work, without prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with active links or immediate access to the full terms of the Project Gutenberg-tm License. 1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any word processing or hypertext form. However, if you provide access to or distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than "Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version posted on the official Project Gutenberg-tm website (www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm License as specified in paragraph 1.E.1. 1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. 1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided that: * You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he has agreed to donate royalties under this paragraph to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid within 60 days following each date on which you prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty payments should be clearly marked as such and sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in Section 4, "Information about donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." * You provide a full refund of any money paid by a user who notifies you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm License. You must require such a user to return or destroy all copies of the works possessed in a physical medium and discontinue all use of and all access to other copies of Project Gutenberg-tm works. * You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the electronic work is discovered and reported to you within 90 days of receipt of the work. * You comply with all other terms of this agreement for free distribution of Project Gutenberg-tm works. 1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm electronic work or group of works on different terms than are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing from the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the manager of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the Foundation as set forth in Section 3 below. 1.F. 1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread works not protected by U.S. copyright law in creating the Project Gutenberg-tm collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic works, and the medium on which they may be stored, may contain "Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by your equipment. 1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all liability to you for damages, costs and expenses, including legal fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH DAMAGE. 1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a written explanation to the person you received the work from. If you received the work on a physical medium, you must return the medium with your written explanation. The person or entity that provided you with the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a refund. If you received the work electronically, the person or entity providing it to you may choose to give you a second opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy is also defective, you may demand a refund in writing without further opportunities to fix the problem. 1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. 1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any provision of this agreement shall not void the remaining provisions. 1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance with this agreement, and any volunteers associated with the production, promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, that arise directly or indirectly from any of the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of electronic works in formats readable by the widest variety of computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from people in all walks of life. Volunteers and financial support to provide volunteers with the assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will remain freely available for generations to come. In 2001, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 and the Foundation information page at www.gutenberg.org Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non-profit 501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by U.S. federal laws and your state's laws. The Foundation's business office is located at 809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up to date contact information can be found at the Foundation's website and official page at www.gutenberg.org/contact Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without widespread public support and donations to carry out its mission of increasing the number of public domain and licensed works that can be freely distributed in machine-readable form accessible by the widest array of equipment including outdated equipment. Many small donations ($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt status with the IRS. The Foundation is committed to complying with the laws regulating charities and charitable donations in all 50 states of the United States. Compliance requirements are not uniform and it takes a considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up with these requirements. We do not solicit donations in locations where we have not received written confirmation of compliance. To SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any particular state visit www.gutenberg.org/donate While we cannot and do not solicit contributions from states where we have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition against accepting unsolicited donations from donors in such states who approach us with offers to donate. International donations are gratefully accepted, but we cannot make any statements concerning tax treatment of donations received from outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. Please check the Project Gutenberg web pages for current donation methods and addresses. Donations are accepted in a number of other ways including checks, online payments and credit card donations. To donate, please visit: www.gutenberg.org/donate Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic works Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm concept of a library of electronic works that could be freely shared with anyone. For forty years, he produced and distributed Project Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper edition. Most people start at our website which has the main PG search facility: www.gutenberg.org This website includes information about Project Gutenberg-tm, including how to make donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.